Alta presyon

Ang alta presyon o hayblad (HTN o HPN) mao ang sitwasyon sa pagtaas sa presyon sa dugo nga makamugnag dakong kadaot sa lawas ug mahimong mosangpot sa dihadihang kamatayon. Ang alta presyon nabahin sa duha, ang esensyal (o panguna) ug segunda. Ang esensyal nga alta presyon mipasabot nga walay nakit-an nga ginikanang sakit sa pag-esplikar sa kondisyon sa pasyente. Ang segunda nga alta presyon mipasabot nga ang alta presyon resulta sa (isip segunda) usa pa ka kondisyon nga medikal, sama sa sakit sa kidney, o mga tumor. Ang permanenteng alta presyon puyde moresulta sa estrok, atake sa kasingkasing, sakit sa kidney, ubp. Bisan kon gamay lang ang pagtaas sa presyon (o presyur), moresulta kini sa pagmubo sa kinabuhi. Kon grabe ang hitas-on sa presyon (50% o mas dako pa sa normal nga presyon sa kaugatan), puyde kini ikamatay sa tawo sa dayon.

Ang alta presyon mao ang kondisyon diin ang sistoliko nga presyon sa dugo moabot sa 140 mmHg o mas dako, ug/o ang diyastoliko nga presyon moabot sa 90 mmHg o mas dako. Normal ang presyon sa dugo kon kini mas mubo sa 120/80.

Alta presyon: ang hilom nga mamumuno[usba | usba ang wikitext]

Ang alta presyon giila nga usa ka hilom nga mamumuno. Ang tawo nga dunay alta presyon kasagaran walay mabatyagan nga mga sintoma. Mahimong maigo niini ang si bisan kinsa nga dili niya mahibaw-an.

Mahimong maigo ang si bisan kinsa: bata man o tigulang, dato man o pobre, nakaeskuyla man o wala. Mahimong dili kini maghatag og pasidaan usa mokutlo og kinabuhi. Mahimong mosangko kini sa lainlaing kahimtang: estrok (atake sa utok), atake de corazon (atake sa kasingkasing) pagkahapo, pagpalyar sa bato (amimislon), pagkabuta ug daghan pa. Hinuon, mahimo kining mapugngan pinaagi sa igong pagpakabana.

Sutaon ang mga peligro[usba | usba ang wikitext]

Ang alta presyon mahimong mobiktima kang bisan kinsa. Dunay mga tawo nga mas taas ang posibilidad nga maapektohan niini. Ang demograpiya, mga kinaiya ug bisyo, ug ang mga miaging sakit o problema sa lawas mahimong tan-awon kon ang usa ka tawo naa sa peligro sa alta presyon.

Mga kasayoran mahitungod sa alta presyon[usba | usba ang wikitext]

Ang presyon mao ang puwersa nga gimugna sa kasingkasing nga nagbomba sa dugo aron modagayday kini sa atong mga ugat. Ang makanunayong pagdagayday sa dugo maoy naghatag og oksihena ug sustansiya sa lawas.

Ang kasingkasing: dili mohunong sa pagpitik[usba | usba ang wikitext]

Baynte kuwatro oras matag adlaw, pito ka adlaw matag semana; ang kasingkasing walay hunong sa pagpitik, nagpadala og sustansiya ug oksihena pinaagi sa pagbomba og dugo ngadto sa nagkalainlaing parte sa lawas. Sama sa kinumo ang gidak-on, ang kasingkasing usa ka organo nga magbomba og dugo kon kini mopuga gikan sa sulod sa upat ka kuwarto sa kasingkasing paingon sa daw pukot nga porma sa ugat sa lawas. Ang nagamit na nga dugo nga kulang sa oksihena ug sustansiya kanunay nga moagi sa tuo nga bahin sa kasingkasing. Ang tuo nga bahin sa kasingkasing ang magbomba sa nagamit na nga dugo paingon sa baga aron makakuha og oksihena. Ang wala nga bahin sa kasingkasing ang magbomba sa napresko nga dugo pagawas sa kasingkasing paingon sa nagkalainlaing parte sa lawas. Ang napresko nga dugo gikan sa baga nga abunda sa oksihena mobalik agi sa wala nga bahin sa kasingkasing.

Ang mga ugat: ang mga tubo nga agianan sa dugo[usba | usba ang wikitext]

Ang mga ugat daw usa ka pukot nga dugtong-dugtong nga tubo nga miputos sa unod sa lawas. Ang arteries (dagkong ugat) ang nagdala og dugo gikan sa kasingkasing paingon sa nagkalainlaing parte sa lawas. Ang veins mao ang mga ugat-ugat nga maghagpat sa nagamit na nga mga dugo gikan sa nagkalainlaing parte sa lawas ug dalhon pabalik sa kasingkasing.

Ang normal nga presyon sa dugo[usba | usba ang wikitext]

Ang presyon sa dugo ang mosukod sa puwersa sa dugo samtang kini midagayday sa mga bungbong sa mga ugat sa arteries. Aduna kiniy duha ka sangkap nga numero nga motumbok sa puwersa diha sa ugat kon ang kasingkasing magbomba ug kon kini magpahulay.

Systolic blood pressure, ang numero nga anaa sa ibabaw, ang mosukod sa puwersa nga gidulot sa kasingkasing kon kini mobomba. Ang igo nga systolic blood pressure alang sa bata o tigulang naa sa 120 mmHg ug ang

Diastolic blood pressure, ang numero nga anaa sa ubos, ang motumbok sa puwersa nga nahibilin sa mga ugat samtang nagpahulay ang kasingkasing. Ang igo nga diastolic blood pressure naa sa 70-80 mmHg alang sa bata o tigulang.

Ang pag-usab-usab sa presyon[usba | usba ang wikitext]

Ang diastolic blood pressure kasagaran magpabilin nga pareho sa tanang oras. Ang systolic blood pressure mabantayan nga mag-usab-usab. Kini motaas kon kita molihok o nabalaka. Apan mobalik usab kini sa normal sulod sa 5-10 ka minuto nga pagpahulay. Normal kini nga panghitabo. Ang presyon dili angay nga motaas kon kita nakapahulay.

Kon taas ang presyon[usba | usba ang wikitext]

Kon ang presyon taas kaysa normal, systolic man kini, diastolic o pareho, ang dugo dili makadagayday nga walay kakulian sa mga ugat, ug ang kasingkasing maglisod sa pagbomba. dili tin-aw kon ngano nga kini mitaas.

Ang kasingkasing nga naglisod[usba | usba ang wikitext]

Ang pagkupos sa mga ugat maoy nagpalisod sa pagbomba sa kasingkasing. Kinahanglan kini nga magbomba sa paspas ug kusog nga puwersa. Tungod niini, mahimong motaas ang presyon.

Kon ang alta presyon gipasagdan, mahimo kining mahinayon ngadto sa estrok. Ang estrok maoy resulta sa pagbara sa ugat sa utok. Ang pagkawala sa dugo maoy hinungdan sa pagkadaot sa parte sa utok nga naapektohan. Mahimo usab nga mahitabo ang estrok gumikan sa sobrang pagtaas sa presyon ug pagbuto sa ugat sa utok. Mahimong makasinati og pagkalipong, pagpanakit sa ulo, pagkaparalisa sa kadugtong nga mga parte ug tiil, o pagkayungit sa pagsulti.

Ang pagkabuta o pagkahanap sa panan-aw maoy resulta sa pagbara o pagbuto sa gagmay nga mga ugat sulod sa mata.

Ang atake sa kasingkasing mahitabo kon ang mismong ugat sa kasingkasing naalihan. Ang unod sa kasingkasing makulangan og oksihena ug sustansiya, ug mosangko ngadto sa pagpalyar. Kon mahitabo ang ingon niini, ang kasingkasing dili na makatrabaho og maayo. Mahimo nga makasinati og pagpanakit sa dughan, paglisod sa pagginhawa, pagpaminhod sa apapangig ug wala nga braso.

Ang heart failure o pagkahapo maoy linugdangan sa dugay nga pag-antos sa kalisod sa kasingkasing. Sama sa lastiko nga nainat og maayo, ang kasingkasing mahumok ug moburot. Makasinati og dali nga kapoy, kanunayng mahapo ug manghupong ang mga tiil.

Ang pagkadaot sa bato o amimislon mahitabo kon ang ugat sa bato naalihan. Ang mga bato mogamay ug dili na kini makapadayon sa paghinlo sa dugo. Sa kadugayan, ang lawas hinay-hinay nga mahilo sa kaugalingon niining hugaw.

Ang kanunayng pagsusi sa presyon[usba | usba ang wikitext]

Tungod kay walay sintoma ang alta presyon, ang labing maayong paagi nga makaseguro nga wala niini mao ang kanunayng pagpasukod sa presyon. Kon milabay na ang usa ka tuig nga wala magpakuha sa presyon, makaayo kon magpahiling na. Bisan kini normal, kinahanglan nga regular nga magpahiling sa presyur sa dugo. Kon taas, bisan og diyotay lang, magpatan-aw dayon sa doktor.

Dali nga pagpahiling[usba | usba ang wikitext]

Ang pagpahiling sa presyon walay idulot nga sakit, dili gastoso ug dali ra. Mahimo kini sa nagkalainlaing dapit. Mahimo usab nga makapalit og mga aparato sa pagsukod sa presyon diha sa mga botika o tindahan sa mga gamit-panambal.

Kon 120/80 o mas ubos pa ang sukod, anaa sa husto ang presyon sa dugo. Ipadayon ang pagbantay sa pagkaon, timbang ug moundang sa pagpanigarilyo. Susihon ang presyon bisan kausa sa usa ka tuig.

Kon naa sa 140/90 o mas taas pa, naa nay alta presyon ang nagpasukod ug mahimo kining mograbe. Kinahanglan ang pagpakita sa doktor. Kon magpirme kining taas, pangitaon sa imong doktor ang hinungdan niini ug magplano kon unsaon kini sa pagpaubos.

Kon naa sa 120-139 / 80-89, sa tunga ang presyon, kon dunay mga kinaiya nga delikado sa alta presyon, labing maayo nga magpatan-aw sa doktor samtang sayo pa.

Ang pagpugong sa alta presyon[usba | usba ang wikitext]

Ang epektibong makapugong sa paggrabe sa alta presyon mao ang pagplano kon unsaon kini sa pagsulbad. Ang doktor maoy maghatag og mga pamaagi pinaagi sa mga diyeta, pagbag-o sa estilo sa kinabuhi, paglikay sa mga bisyo ug sa pagreseta sa tambal. Ang paghatag og bili sa plano nga gihan-ay sa doktor maoy mahimong yawe sa kalamposan sa pagtambal ug pagpugong sa mahimong komplikasyon sa alta presyon.

Ang paglikay sa parat ug tambok[usba | usba ang wikitext]

Ang parat ug tambok duha sa epektibong hinagiban nga gigamit sa alta presyon aron mababagan ang bul-og sa dugo ug mopasamot sa pagpataas sa lebel sa grado sa atong presyon. Ang parat ang magpabilin sa tubig sa atong mga unod nga maoy makaingon nga motaas ang presyon. Ang tambok usab nga natigom sulod sa mga ugat mahimong maoy makaali sa ugat. Ang kanunay nga pagkaon og tambok ug piniritong pagkaon maoy magpataas sa timbang. Kinahanglan mangita og mga paagi aron likayan ang parat ug tambok sa pagkaon. Sa ingon niini, malikayan ang paggrabe sa alta presyon. Ang mga doktor puyde morekomendar sa usa ka nutrisyunista.

Asin sa nagkalainlaing porma[usba | usba ang wikitext]

Ang asin o parat mahimong isagol sa atong pagkaon sa nagkalainlaing porma o ngalan. Likayan ang mga pagkaon nga dunay sangkap nga: asin, MSG (monosodium glutomate), sodyum (Na ang simbolo nga kemikal), soy sauce (toyo), baking soda, ug baking powder. Ang lawas nanginahanglan lang og usa ka pugnit (500 mg) nga asin matag adlaw.

Pagpaubos sa alta presyon ug pag-usab sa pagpakabuhi[usba | usba ang wikitext]

Dili lang pagpaubos sa presyon ang idulot sa maayong pagpakabuhi kondili ang bag-ong kadungganan nga makab-ot sa pagkausab. Kining tanang mga sugyot mahimong makatabang sa pagpaubos sa presyon. Mahimong ikonsulta una sa doktor kon asa maayong magsugod. Maa yo kon gamiton ang tanan nga mahimong makatabang sama sa pamilya, mga higala, health center, klinika, balayan sa Internet, ubp.

Alta presyon sa mga bata[usba | usba ang wikitext]

Ang taas nga presyon sa pagkabata gituohan nga peligro nga moresulta sa alta presyon sa paghingkod.

Kon ang alta presyon makaplagan sa mga tawo nga menor de edad (bata, bayong-bayong o dalagita) kinahanglan nga hilngon kon duna pa bay lain nga peligro gawas sa alta presyon, sa mga membro sa pamilya o diyabetes. Kinahanglan usab nga hilngon kon unsa ang mga hinungdan sa pagtaas sa presyon.

Pagsukod sa presyon sa mga bata[usba | usba ang wikitext]

1. Ang mga bata nga nag-edad og 3 anyos o sobra pa nga makita sa mga tambalanan angay nga hilngon ang presyur sa dugo. Kini mahimong ipahigayon matag tuig sa panahon nga nagpahiling sa ilang mga doktor o di ba hinuon sa tinuig nga pagpahiling sa klinika sa ilang eskuylahan.

2. Ang tukma nga paghiling sa presyon sa bata gamitan og haom nga sukod sa “BP-cuff” nga mosibo sa gidak-on sa braso sa bata.

3. Ang taas nga grado sa presyon angay nga seguroon pinaagi sa paghiling pag-usab sa managlahi nga higayon ayha hukman nga dunay alta presyon ang bata.

4. Sa kabataan, ang ang-ang sa presyon sa bata ing base sa kiye (seks), edad, gitas-on ug porma sa panglawas. Mahimo kini nga mahibaw-an pinaagi sa panukdanang talaan nga gihuptan sa mga doktor sa mga bata ug doktor nga batid sa kasingkasing sa bata.

5. Ang mga tawo nga nag-edad og 18 paubos nga dunay presyon nga 120/80 ug pataas, matawag nato nga “pre-hypertensive” o haduol na nga maka-alta presyon.

Pag-usab sa gimbuhaton sa kinabuhi[usba | usba ang wikitext]

1. Ang pagkunhod sa timbang – ang sobrang pagtambok mahimong magdulot og alta presyon. Ang paglikay sa pagtambok makatabang sa pagsanta sa padayong pagtaas sa presyon.

2. Ang adlaw-adlaw nga gimbuhaton o dula sa bata – menosan ang oras sa pagtan-aw sa telebisyon ug pagdula og kompyuter. Awhagon sa mga dula nga pangpakusog aron magpabilin ang haom nga timbang ug makubsan ang pagtaas sa presyon.

3. Ang pagkaon sa husto ug sustansiyado – sama sa mga hamtong nga dunay alta presyon, awhagon sa paglikay sa mga pagkaon nga parat ug sobra ang gibatonan nga tambok ug manteka.

Kon padayon gihapon ang pagtaas sa grado sa presyon sa bata ug wala nay lain pang makita nga hinungdan sa pagtaas sa presyon, angay lang nga ipatan-aw dayon sa usa ka batid nga doktor sa mga sakit sa kasingkasing sa mga bata aron sayo nga mapailawom sa maukitong paghiling ug mapatomar sa haom nga tambal.