Republika sa Sugbo

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensiklopedya

Ang ideya sa Republika sa Sugbo mahimong masabtan sa duha ka paagi:

Mga nag-una sa ideya[usba | usba ang wikitext]

Ang Sugbo nagpabiling medyo gawasnon gikan sa nasodnong kagamhanan bisan pa man panahon sa mga Kastila. Ang Sugbo mao ang unang kapital nga gipili sa mga Kastila alang sa Las Islas Felipinas, apan tungod sa kanunayng pagpanghasi sa mga lumad ug sa kakulang sa pagkaon, ang mga Kastila mibalhin ngadto sa Panay ug dayong ngadto sa Manila.

Panahon sa rebolusyon sa mga Pilipino batok sa Espanya (1896) ang mga elit sa Sugbo misuporta sa kontrol sa mga Kastila ug gani mipakaubos sa mga paninguha sa mga nasyonalista nga nagbase sa Manila. Ang pagrebelde miabot sa Sugbo niadto nang 1898, ug bisan kon ang mga Sugboanong nasyonalista ubos ni Hen. Arcadio Maxilom miila sa pangagamhanan ni Hen. Emilio Aguinaldo, wala nila giimplementar ang sugo ni Hen. Antonio Luna (Sekretaryo sa Gubat ni Aguinaldo) sa pagpundok sa mga Kastilang pari sa usa ka lugar; bisan ang kura sa Basilika padayong gawasnon sa pagwali.

Ang Gubat Sugboanon-Amerikanhon mao ang labing dugoong bahin sa Gubat Pilipinhon-Amerikanhon. Niana lamang pagka-1906 misurender ang mga nasyonalistang Sugboanon human ang mga Amerikano mihimo sa pagpanunog sa mga lungsod ug pagpundok sa mga sibilyan (rekonsentrasyon).

Panahon sa diktaduryang Marcos ang Sugbo nailhan isip dapit sa protesta uban sa Zamboanga. Bisan kon si Eduardo Gullas (gobernador gikan 1976 ngadto 1986) miila kang Marcos, daghang mga oposisyon lakip na silang Hilario Davide Sr ug Inday Nita Daluz aktibo usab.

Ang ideya karon[usba | usba ang wikitext]

Panahon sa pagkagobernador ni Lito Osmeña nahiagom ang Sugbo sa katalagman sa bagyong Ruping. Kini miresulta sa pagkabalda sa ekonomiya sa Sugbo nga nagbase sa pagpalit ug pagbaligya, ug mipaubos pagmaayo sa suplay sa pagkaon sa lalawigan (ang Sugbo wala gayod mahimong supisyente sa pagkaon human sa 1860's). Ang mga desperadong panawagan sa Manila sa pagtabang sa Sugbo wala panumbalinga tungod kay nagkapuliki usab sa pagpabangon pagbalik sa Luzon ang Manila. Ang slogan nga Cebu is down but not out, and we can stand on our own ("Ang Sugbo milukapa apan wala mapilde, ug makabarog kami sa among kaugalingon") nahimong dugokan sa mga lider nga Sugboanon. Ang Ceboom nahimugso.

Si Osmeña mipahayag sa posibilidad sa pagdeklara sa Sugbo isip independenteng republika gikan sa Pilipinas, apan wala gayod siya mohimo sa pagproklamar niini.

Sa tuig 2005, dihang gihasi si Gloria Macapagal-Arroyo sa mga protesta batok sa iyang pangagamhanan, si Gob. Gwen Garcia sa Sugbo ug ang iyang mga kaubang gobernador sa ubang mga lalawigan sa Kabisay-an miisyu og proklamasyon nga ang ilang mga lalawigan mobulag sa Manila kon ikudeta si GMA.

Kultural nga protesta[usba | usba ang wikitext]

Daghang mga Sugboanon ang misaway sa ilang nakit-ang edukasyon nga nakasentro sa Manila. Ang pinulongan, kasaysayan, ug kultura sa Sugbo wala gitudlo sa mga tulunghaan gawas isip periperal sa nasodnong paninguha.

Sa Kombensiyon Konstitusyonal sa 1971 ang mga delegado gikan sa Sugbo instrumental sa pagkatibuok sa probisyon sa usa ka "amalgam" nga nasodnong pinulongan. Ang maong probisyon nakit-ang imposibleng iimplementar. Sa Kombensiyon Konstitusyonal sa 1986 ang mga delegado gikan sa Sugbo midawat sa pagbutang og mas resonableng probisyon kabahin sa usa ka nasodnong pinulongan, apan ang maong probisyon gigamit sa mga Tagalista aron padak-an ang oras sa pagtudlo sa Tinagalog.

Si Osmeña mikiha sa Departamento sa Edukasyon aron dili mapadayon ang pag-implementar sa sugo sa paggamit sa "Filipino" isip pinulongan sa pagtudlo. Ang rehiyonal nga korte milaban sa lalawigan ug mipaurong sa orden, apan sa tuig 1998 giatras sa lalawigan ang kiha gumikan sa presyur gikan kang Joseph Ejercito Estrada.

Pagsaway sa politikal nga ideya[usba | usba ang wikitext]

Ang mga batok sa Republika sa Sugbo mitudlo sa kakulang sa suplay sa pagkaon ug mainom nga tubig sa Sugbo kon kini mobulag sa Pilipinas. Ang ekonomiya karon sa Sugbo nagbase sa pamatigayon, ang dakong bahin sa iyang mga mamumuo naggikan sa ubang lalawigan, ug kini nag-import og humay aron madugangan ang gamayng produksiyon.

Reperensiya[usba | usba ang wikitext]

  • Ang pakigbatok sa mga Sugboanon sa mga Kastila makit-an sa ikaduhang bahin sa "A Short History of Cebu" ni Dionisio Sy nga gipatik sa BATHALAD, Inc. niadtong 1997.
  • Ang pagsukol sa mga Sugboanon sa mga Amerikano makita sa "Resistance and Collaboration in Cebu: The War against the Americans" (Ateneo de Manila University Press, 1999).