Jump to content

Diwata (Engkantada)

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensiklopedya
Diwatang Lambana

Diwata o Engkantada o Lambana sa Filipino (gitawag usab og fay, fae, fae folk, fey, fair folk, o faerie) usa ka matang sa mitikal nga binuhat o alamat nga linalang, nga kasagaran gihulagway nga anthropomorphic (makatawhanon ang dagway), ug makita sa folklore sa daghang kultura sa Europa (lakip ang Celtic, Slavic, Germanic, ug French). Kini usa ka matang sa espiritu nga adunay mga metapisikal, supernatural, o preternatural nga mga kina-iya.

.

Ang mga mito ug sugilanon bahin sa mga engkanto walay usa lang ka gigikanan, apan usa ka koleksyon sa mga tinuohan sa katawhan nga naggikan sa nagkalain-laing tinubdan. Ang nagkalain-laing teorya bahin sa gigikanan sa mga engkanto naglakip sa ilang pagka mga gipapaubsang anghel o mga demonyo sa Kristohanong tradisyon, isip mga diyos sa Paganong mga tinuohan, espiritu sa mga minatay, mga nilalang nga nauna pa sa tawo, o espiritu sa kinaiyahan.


Kasaysayan sa Pag-uswag

[usba | usba ang wikitext]

Ang Diwata sa Filipino o Fairy sa Iningles Ang pulong nga fairy usahay gigamit sa paghulagway sa bisan unsang mahikang binuhat, lakip ang mga goblin ug gnome, samtang sa ubang panahon, kini nagpasabot lamang sa usa ka espesipikong matang sa ethereal nga binuhat o sprite.[1]

Ang mga kasayuran bahin sa gigikanan sa mga fairy naggikan sa Persyanong mitolohiya[2] ngadto sa mga sugilanon sa Brythonic (Bretons, Welsh, Cornish), Gaelic (Irish, Scots, Manx), ug Germanic peoples, ug gikan sa mga panid sa Middle French medyebal nga romansa.

Matod sa ubang mga historyador sama ni Barthélemy d'Herbelot, ang mga fairy gisagop ug naapektohan sa mga peris sa Persyanong mitolohiya.[3] Ang mga Peri mao'y mga angelic nga nilalang nga gihisgutan sa karaang Persia sukad pa sa Achaemenid Empire. Sa mga buhat nga Persyano sama sa Shahnameh ni Ferdowsi, gihulagway sila nga matahum, marangya, ug espiritu sa kinaiyahan nga adunay mga pako. Posible nga kini nakaimpluwensiya sa mga Germanic ug Eurasian nga mga migrante sa Europa, o naipasa panahon sa mga unang pakig-uban.[4] Ang pagkasuod mahimo usab nga gikan sa managsama nga Proto-Indo-European nga mitolohiya.[2]

Sa Middle Ages, ang pulong fairie gigamit isip panulong, nga nagpasabot og "nakaengkanto" (sama sa fairie knight, fairie queene), ug sa ulahi, nahimong kinatibuk-ang termino para sa lain-laing "nakaengkanto" nga mga binuhat sa Late Middle English nga panahon. Ang panitikan sa Elizabethan era naghiusa sa mga elf ug fairy sa kultura sa Romansa, nga nagpasabot nga kini nga mga termino mahimong magamit nga mag-ilis. Ang modernong konsepto sa "fairy" sa mas gilimitahan nga pagsabot talagsaon sa English folklore, nga napagamay sa uso sa Victorian era, sama sa "fairy tales" alang sa mga bata.

Sa Victorian era ug Edwardian era, misaka ang interes sa mga fairy. Ang Celtic Revival mitan-aw sa mga fairy isip kabahin sa kultura nga bahandi sa Ireland. Si Carole Silver ug uban pa nag-ingon nga ang pagka-interes sa mga English antiquarian resulta sa reaksyon batok sa paspas nga industriyalisasyon ug pagkawala sa mga daang tradisyon sa katawhan.[5]

Mga Paglarawan

[usba | usba ang wikitext]
The Quarrel of Oberon and Titania by Joseph Noel Paton (1849): fairies in Shakespeare

Ang mga Diwata sa Europa o mga Fairy kasagaran nga gihulagway nga daw tawo ang hitsura ug adunay mahikang gahum. Daghang matang sa gagmay nga fairy ang na-report sulod sa mga siglo, gikan sa labing gamay hangtod sa kadak-on sa usa ka tawo.[6] Ang kagamay sa uban mahimo nga resulta sa mahika, dili permanente.[7] Ang ubang gagmay nga fairy makausab sa ilang kadak-on o makapalapad sa ilang lawas aron susama sa tawo.[8] Sa Orkney, ang mga fairy gihulagway nga mubo ang tindog, nagsul-ob og ngitngit nga abong sinina, ug usahay makita nga nagsul-ob og armour.[9] Sa pipila ka mga sugilanon, ang mga fairy adunay berde nga mata. Ang uban nga hulagway sa fairy nagpakita kanila nga nagsul-ob og sapatos, apan ang uban walay sapatos. Ang mga pako, bisan pa nga kasagarang makita sa Victorian ug modernong mga arte, kay talagsa ra sa mga sugilanon; ang mga fairy molupad pinaagi sa mahika, usahay nagpahimutang sa tangbo sa ragwort o sa likod sa mga langgam.[10] Ang modernong mga ilustrasyon kasagaran nagpakita og mga dragonfly o butterfly nga pako.[11]

Mga Engkanto sa dili-Europeong Kultura

[usba | usba ang wikitext]

Sa mitolohiya sa Pilipinas, ang mga diwata mao ang mga espiritu sa kinaiyahan o diyos-diyos nga gamay nga ranggo, ug karon kasagaran nailhan nga mga fairies. Ang pulong nga "diwata" naggikan sa Sanskrit nga "devata" nga nagpasabot og diyos. Usahay kini nalambigit sa mga fairies nga gitawag og *lambana*. Sa modernong Tagalog, ang "diwata" buot ipasabot nga engkanto o nimpa. [12][13][14][15][16][17]Gituohan nga ang pulong naggikan sa Sanskrit nga "devata" nga nagpasabot og diyos.[18][19]


Mga pakisayran

[usba | usba ang wikitext]
  1. ↑ Briggs (1976) – The Fairies in English Tradition and Literature p. xi.
  2. ↑ 2.0 2.1 Keightley, Thomas (1828). The Fairy Mythology (in English). W. H. Ainsworth. ISBN 978-0-384-29010-5.
  3. ↑ Warton, Thomas (2001). Spenser's Faerie Queene: Observations on the Fairy queen of Spenser. pt. 1 (in English). Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-21958-7.
  4. ↑ Warton, Thomas (2001). Spenser's Faerie Queene: Observations on the Fairy queen of Spenser. pt. 1 (in English). Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-21958-7.
  5. ↑ Silver, Carole B. (1999) Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. p. 47 ISBN 0-19-512199-6.
  6. ↑ Briggs (1976) p. 98.
  7. ↑ Yeats (1988) p. 2.
  8. ↑ William Godwin (1876). "Lives of the Necromancers". p. 20.
  9. ↑ "Orkneyjar – Descriptions of the Fairy Folk".
  10. ↑ Briggs (1976) p. 148.
  11. ↑ Briggs (1976), The Fairies in English Tradition and Literature, p. 249.
  12. ↑ Andrews, Roy Chapman (1916). [Mammal field catalog]. [s.n.] doi:10.5962/bhl.title.147302.
  13. ↑ Afanasyeva, N. D. (2022-03-28). "The Third Skvortsov Readings". Concept: Philosophy, Religion, Culture. 6 (1): 170–172. doi:10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172. ISSN 2619-0540.
  14. ↑ Daniélou, Alain (1991). The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series. Rochester: Inner Traditions International, Limited. ISBN 978-0-89281-354-4.
  15. ↑ admin (2019-10-05). "Entering Lambana's mythical realm". PeopleAsia (in English (America)). Retrieved 2025-03-15.
  16. ↑ Clark, Jordan (2016-03-03). "The DIWATA of Philippine Mythology | Ancestors, Spirits, & Deities • THE ASWANG PROJECT". THE ASWANG PROJECT (in English (America)). Retrieved 2025-03-15.
  17. ↑ www.wisdomlib.org (1970-01-01). "Lambana: Significance and symbolism". www.wisdomlib.org (in English). Retrieved 2025-03-15.
  18. ↑ Macdonell, Arthur Anthony (1904). The Brhad-devata, attributed to Saunaka. Harvard University. ISBN 9788188808236.
  19. ↑ Basu, B. D. (1974) [1917]. Devata: Gods and Goddesses of the Hindus. AMS Press. ISBN 0404578195.
Gikuha gikan sa "https://ceb.wikipedia.org/w/index.php?title=Diwata_(Engkantada)&oldid=35122794"