Moselle

Moselle
Kapa sa braso sa departamento sa Moselle
Nahimutangan
Pagdumala
Numero sa departamento:	57
Rehiyon:	Lorraine
Prefecture:	Metz (2 ka mga arrondissement: Metz-Ville, Metz-Campagne)
Mga subprefecture:	Boulay-Moselle Château-Salins Forbach Sarrebourg Sarreguemines Thionville (2 arrondissements: Thionville-Est, Thionville-Ouest)
Arrondissement:	9
Mga kanton:	51
Mga komyun:	730
Pamuno sa Konseho Heneral:	Philippe Leroy
Statistics
Populasyon	ika-19
-1999	1,023,447
Densidad sa populasyon:	165/km²
Langyab¹:	6216 km²
¹ Binase sa impormasyon gikan sa French Land Register. Wala gilakip ang mga estuwaryo, ug ang mga lanaw ug glacier nga dako pa sa 1 km².

Ang Moselle usa ka departamento sa Pransiya. Ang ngalan niini gikan sa Sapa sa Moselle. Kini nahimutang sa amihanang-sidlakang bahin sa nasod.

Kasaysayan

Ang Moselle usa sa mga orihinal nga 83 ka mga departamento nga gimugna niadtong Marso 4, 1790 panahon sa Rebolusyon sa Pransiya. Kini gimugna gikan sa mga kanhi lalawigan sa Lorena.

Sa tuig 1793, ang mga langyawng engklabe sa Manderen, Lixing-lès-Rouhling, Momerstroff, ug Créhange (Kriechingen), pulos mga panag-iya sa mga prinsipe sa Alemang Balaanong Empiryong Romano, gianeks sa Pransiya ug gilakip sa departamento sa Mosela.

Pinaagi sa Tratado sa Paris sa 1814 (human sa unang pagkapilde ug pagkanaog sa gahom ni Napoleon) ang Pransiya napugos sa pagsurender sa hapit tanan niining nailog nga teritoryo sukad sa 1792. Sa amihanang-sidlakang utlanan, ang Pransiya wala gibalik sa iyang utlanan sa 1792, apan ang usa ka bag-ong utlanan gihimo aron mahatag solusyon ang gubot nga sitwasyon sa mga engklabe ug eksklabe. Ang mga resulta mao kining mosunod:

• Ang Pranses nga eksklabe sa Tholey (karon Saarland, Alemanya) ug ang pipila ka komyun duol sa Sierck-les-Bains gihatag ngadto sa Austria. Ang maong mga teritoryo kanhi sakop sa departamento sa Mosela.
• Ang mga aneksasyon niadtong 1793 gikompirmar, ug ang habagatan sa Sarre gihatag sa Pransiya, lakip ang mga lungsod sa Lebach, ang dakbayan sa Saarbrücken, ug ang nagpalibot niining yuta nga may dagkang sugnod (coal).

Ang mga bag-ong teritoryo nga naangkon sa Pransiya gisulod sa departamento sa Mosela ug kini may mas dako pa nga teritoryo kaysa niadtong 1790.

Apan sa pagbalik ni Napoleon ug sa iyang pinal nga pagkapildi sa Panagsangka sa Waterloo, ang Kongreso sa Vienna niadtong 1815 mipaubos sa Pransiya sa mas higpit nga mga kondisyon. Ang Tholey ug ang mga komyun duol sa Sierck-les-Bains gibuhian gihapon sama sa kasabotan sa miaging tuig, apan ang habagatan sa Sarre ug ang Saarbrücken giilog. Ang Rehlingen ug ang palibot niini gihatag usab ngadto sa Austria, lakip na ang estratehikong lungsod sa Saarlouis ug ang palibot niining teritoryo. Kining maong mga teritoryoha sakop sa Mosela sukad pa sa 1790. Pagkatapos sa tuig 1815, ang Austria mihatag niining maong mga teritoryo ngadto sa Prussia ug gikan dinhi ang Prussia mitakas sa Pransiya panahon sa Gubat sa Pransiya ug Prussia sa mga tuig 1870 ug 1871.

Human sa kapildehan sa Pransiya sa maong gubat hapit ang tanang bahin sa departamento sa Mosela, uban sa Alsace ug sa mga bahin sa Meurthe ug Vosges giangkon sa Empiryong Aleman pinaagi sa Tratado sa Frankfurt sa rason nga ang mga tawo niining dapita nagtabig Inaleman. Ang usa sa ikalimang bahin lamang sa Mosela (ang arrondissement sa Briey sa labing kasadpan) ang wala giangkon, tungod kay ang mga molupyo niini nagtabi og Prinanses. Si Bismarck nagbasol sa maong desisyon dihang nadiskobrehan nga ang maong langyab may daghang puthaw.

Ang departamento sa Mosela giwagtang niadtong Mayo 18, 1871. Ang mga teritoryo nga giangkon sa Prussia nahimong Reichsland sa Elsaß-Lothringen. Ang nahibilin gilakip sa nahibiling bahin sa Meurthe ug gihimong Meurthe-et-Moselle ang ngalan. Ang pagkapili sa maong ngalan gituyo aron mapahinumdoman ang mga tawo sa nawalang departamento sa Mosela.

Sa tuig 1919, human sa kadaogan sa Pransiya sa Unang Gubat Kalibotanon, ang Alsace-Lorraine giuli ngadto sa Pransiya ubos sa Tratado sa Versailles. Gidesisyonan nga dili ibalik ang karaang departamento ngadto sa utlanan niini sa wala pa ang 1871. Hinuon, ang Meurther-et-Moselle wala hilabti, ug ang upat sa ikalima (4/5) sa Mosela nga giilog sa Alemanya niadtong 1871 maoy gihimong "bag-ong" Mosela.

Ang departamento sa Mosela karon adunay gidak-on nga 6,216 km² (2,400 milya kuwadrado). Kini mas dako kay sa karaang Mosela tungod kay ang Château-Salins ug Sarrebourg mas dako kay sa Briey ug Longwy.

Panahon sa Ikaduhang Gubat Kalibotanon ang Mosela nahimong bahin sa Gau Westmark panahon sa armistisyo sa Hunyo 22, 1940. Si Adolf Hitler miila sa Mosela ug Alsace isip kabahin sa Alemanya.

Ang Mosela nailog gikan sa mga Aleman sa mga Amerikanong sundalo niadtong 1944 ug giuli sa Pransiya, sa samang mga utlanan niadtong 1919.

Tungod sa maong pagkaubos sa maong dapit sa mga Aleman, ang populasyon sa Mosela naghambin og makusganong pagbati batok sa mga Aleman, bisan kon ang orihinal nga molupyo sa maong mga dapit nagtabi og Inaleman.

Heyograpiya

Ang Moselle karon bahin sa rehiyon sa Lorraine. Kini gipalibotan sa mga Pranses nga departamento sa Meurthe-et-Moselle ug Bas-Rhin, ingon man sa Alemang estado sa Saarland ug Rhineland-Palatinate ug sa Luxembourg sa amihanan.

Ang mosunod ang labing importanteng mga sapa:

• Mosela
• Sarre
• Seille

Tan-awa usab

• Mga kanton sa Moselle
• Mga komyun sa Moselle
• Mga arrondissement sa Moselle
• Talaan sa mga departamento sa Pransiya

Mga sumpay sa gawas

• (Prinanses)Balayan sa prefecture
• (Prinanses)Balayan sa Conseil Général
• Plattweb