Kompuwesto

Sa kimika, ang usa ka kompuwesto usa ka butang minugna pinaagi sa panaghiusa sa mga atom gikan sa duha o labaw pang mga elementos sa pihong panugbang kun ratio. Pananglit, sa usa ka molekula sa tubig adunay duha ka atom nga hydrogen ug usa ka atom nga oxygen, maoy hinungdan sa iyang pormula kimikal nga H₂O. Ang tanang molekula sa tubig kanunay adunay hydrogen ug oxygen sa pihong panugbang 2:1. Ang maong panugbang maoy naghulagway sa kinaiyahan sa usa ka kompuwesto.

Kinaiya

Mga Inlase

Ang mga atom sa usa ka kompuwesto gipanaghiusa pinaagi sa mga inlase (Iningles: bonds). Adunay duha ka matang sa inlase. Didto sa binahinayng (covalent) inlase, ang duha ka electron sa inlase nanaglain pagduol sa ining mga silingang atom. Didto sa alasinong (ionic) inlase, ang mga electron nag-alirong sa usa lang sa ining mga silingang atom, ug ang atom sa pikas sa inlase labawng positibo kay nianang gialirongan sa mga electron nga labawng negatibo. Busa, adunay duha ka matang sa kompuwesto: mga binahinayng kompuwesto ug mga alasinong kompuwesto. Usa ka alasinong kompuwesto mao ang asin (kloruro sa sodio), samtang ang tubig usa ka binahinayng kompuwesto.

Gibug-aton

Ang usa ka kompuwesto adunay kaugalingong gibug-aton. Ang gibug-aton molekular (Iningles: molecular weight) mao ang suma sa gibug-aton sa mga atom nga gilangkob sa molekula. Sagad mahimong magkaparehas ang gibug-aton sa duha o labaw pang mga kompuwesto, apan ang pihong identidad sa usa ka kompuwesto matukib hinuon base sa han-ay sa ining mga inlase.

Pormula

Ang pormula sa usa ka kompuwesto naghulagway sa panugbang sa mga elemento diha sa usa ka molekula nianang kompuwestoha. Matod sa Balaod sa Balanse sa Kadaghan, adunay pinihong pormula alang sa usa ka kompuwesto, bisan diin ini gikuha o gipagula. Sagad, ilabi na sa mga kompuwestong organiko, mahimo pod magkaparehas ang yanong pormula (simpleng lista sa mga elementong gilangkob ug ilang kaiphan sulod sa kompuwesto) sa duha o labaw pang mga kompuwesto, apan ang pihong identidad niini matukib usab hinuon base sa han-ay sa ining mga inlase. Mao ang hinungdan sa pagka-anaa ug kahimug-at sa dinagway nga pormula (structural formula), nga naghulagway pod unsaon gihan-ay ang mga inlase sulod sa molekula.