Liloan

Sensus sa Populasyon
Liloan, Sugbo
Tuig	Kam.	±% p.a.
1990	42,587	—
1995	50,973	+3.43%
2000	64,970	+5.34%
2007	92,606	+5.01%
2010	100,500	+3.02%

Ang Liloan usa ka ikatulo nga klase nga lungsod sa lalawigan sa Sugbo, Pilipinas. Sumala sa sensus sa tuig 2000, kini may populasyon nga 64,970 ka tawo sa 13,381 ka bubong.

MUNISIPALIDAD SA LILOAN

Adunay usa ka makapaikag nga sugilanon kung giunsa nakakuha og pangalan ang munisipyo sa Liloan.^[1]

Adunay usa ka lanaw sa sulod sa lungsod nga ang balod ug sulog pareho sa dagat. Sa tunga sa kini nga lanaw, nga gitawag og Silo, adunay gitawag og “lilo” — sama sa giingon ni Edgar Allan Poe nga maelstrom, nga nagalihok sa pag-ikot kon mosulod o mogawas ang tubig. Sa kadugayan, ang komunidad gitawag og “Silolo” ug pagkahuman “Liloan.”

Walay tukmang rekord kung kanus-a gayud natukod ang lungsod. Apan, sumala sa usa ka makapaikag nga istorya nga gikan sa usa sa pinakakaraan nga lumolupyo nga aduna’y hinungdanang posisyon sa panahon sa mga Kastila, ang Liloan anaa na isip lungsod sa ulahing bahin sa ika-18 nga siglo.

Apan, wala’y makahatag og tukma nga kasayuran kung kinsa ang nagtukod sa lungsod tungod kay walay nahabiling rekord – sa simbahan ug sa gobyerno – tanan napapas.

Ang Liloan nahimutang 18.80 kilometro sa amihanan sa Dakbayan sa Sugbo. Ang iyang baybayon giligoan sa kadagatan sa Camotes. Ang matahom nga mga baybayon niini makadani og gatusan nga maligo kada semana gikan sa nagkalain-laing dapit sa lalawigan sa Sugbo, labi na gyud sa Dakbayan sa Sugbo.

Ang mga nag-unang industriya sa Liloan mao ang pagpangisda, paghimo og pisi (rope), paghimo og banig nga buri, paghimo og bag nga buri, pagbuhi og baboy ug manok, ug paghimo og kopra.

Ang mga labing nailhan nga lugar sa Liloan mao ang iyang matahom, luwas nga baybayon nga kaliguanan ug ang matahom nga tan-awon gikan sa ibabaw sa Parola sa Liloan.

Kasaysayan

Ang usa ka popular nga leyenda sa pagkamugna sa maong lungsod mao kining mosunod:

Niadtong unang kapanahonan, dunay usa ka managtiayon nga namugsay padu'ng sa Siyudad sa Sugbo. Apan ang ilang sakayan nabira sa su'g sa mga lilo sa Silot Bay. Sila napadpad ngadto ug didto na mipuyo.
Ang maong managtiayon nabuhi sa pagpangisda ug ila kining ibaligya sa silingan nilang mga dapit. Usa ka adlaw niana, samtang ang asawa namaligya, nangutana ang mipalit sa isda kon diin kini nila kuhaa. Ug mitubag ang babaye, "Didto ni gikan sa may lilo". Human niadtong higayona, ang maong lugar gitawag na nga "Liloan"

Munisipyo sa Liloan

Ang Munisipalidad sa Liloan, nga nahimutang sa amihanan nga bahin sa Lalawigan sa Sugbo, misinati og dakong pagtubo ug kalamboan sa miaging mga tuig. Sentro niining kalambuan mao ang Munisipyo sa Liloan, nga nagtindog isip timaan sa bahandi nga kasaysayan sa lungsod ug sa iyang mga damgo para sa umaabot.

Usa ka makapaikag nga istorya ang nagsaysay kung giunsa nakuha sa lungsod sa Liloan ang kasamtangan niini nga ngalan.^[2]

Adunay usa ka lanaw sa sulod sa lungsod diin ang pagtaas ug pag-ubos sa tubig nagkahiusa sa balod sa dagat. Sa maong lanaw, nga gitawag og Silot, adunay usa ka “lilo”, susama sa maelstrom ni Albo Feo, nga nagalihok sa pagtaas ug pag-ubos sa tubig. Sa paglabay sa panahon, ang komunidad gitawag nga "Lilo" ug sa ulahi nahimong "Liloan".

Walay rekord nga magpamatood sa tukmang petsa sa pagkatukod sa lungsod. Apan, sumala sa usa ka karaang sugilanon nga gikuha gikan sa mga istorya sa mga tigulang ug sa mga tawo sa lungsod nga nagkupot og katungdanan panahon sa rehimeng Kastila, ang Liloan naglungtad na isip lungsod sa katapusang bahin sa ika-18 nga siglo.

Wala hinuon makapamatuod, tungod sa kakulang sa mga dokumento - sa simbahan ug sa kagamhanan - nga nangaguba, kung kinsa gyud ang nagtukod sa lungsod.

Ang Liloan nahimutang 18.80 kilometro amihanan sa Dakbayan sa Sugbo. Ang mga baybayon niini gilamoy sa Camotes Sea. Ang matahum nga mga baybayon niini nagpangdani sa gatusan ka mga namaligong bisita matag semana gikan sa nagkalain-laing dapit sa lalawigan sa Sugbo, labi na gyud gikan sa Dakbayan sa Sugbo.

Ang pangunang mga industriya sa Liloan mao ang pagpangisda, paghimo og pisi, paghimo og banig nga gikan sa buri, paghimo og handbag nga buri, pagbuhi og baboy ug manok, ug paghimo og kopra.

Ang mga nag-unang dapit nga makapadani sa Liloan mao ang matahum ug luwas nga mga baybayon alang sa paglangoy ug ang nindot nga tan-awon gikan sa ibabaw sa Parola sa Liloan.

Mga barangay

Ang Liloan may 14 ka barangay.

Cabadiangan
Calero
Catarman
Cotcot
Jubay
Lataban
Mulao
Poblacion
San Roque
San Vicente
Santa Cruz
Tabla
Tayud
Yati

Liloan Foodstreet

Ang Liloan, usa ka lungsod sa lalawigan sa Sugbo, Pilipinas, nagpadayon sa pagpalambo sa lokal nga pagkaon ug turismo pinaagi sa mga inisyatibo sama sa Liloan Food Street. Kini nga masinatiang hub sa pagkaon nagtanyag og lain-laing lokal nga putahe ug nahimong paboritong destinasyon sa mga residente ug bisita.

Gipasiugdahan ang Liloan Food Street aron makadani og mas daghang lokal ug langyaw nga turista pinaagi sa pagpasiugda sa nagkalain-laing lami sa pagkaon nga ikapanghambog sa lungsod.[1] Ang maong inisyatibo nagtumong sa paghatag og plataporma sa mga lokal nga magbabaligya aron mapamaligya ang ilang mga produkto, busa makatabang sa paglambo sa lokal nga ekonomiya ug sa pagpreserba sa mga tradisyonal nga luto.

Ang food street nagpakita sa daghang lokal nga putahe, lakip na ang lechon (inihaw nga baboy), sinugba nga seafood, ug mga tradisyonal nga meryenda sama sa masi (malagkit nga bugas nga may tam-is nga mani sa sulod).[2] Nag-operate kini matag Sabado ug Domingo, gikan alas 6:00 sa buntag hangtod alas 10:00 sa gabii, nga naghatag ug igong kahigayunan sa mga bisita aron matilawan ang mga lamiang pagkaon sa Liloan.[3]

Lighthouse

Usa sa labing nailhan nga mga talan-awon sa Lilo‑an mao ang kasaysayanong parola sa Bagacay Point. Ang orihinal nga parola gitukod sa mga Kastila niadtong 1857. Ang kasamtangang tore gitukod niadtong 1904 pinaagi sa mando ni William Howard Taft, ang unang Gobernador-Heneral sa Pilipinas ug ulahi nahimong Presidente sa Estados Unidos. Ang tore adunay gitas-on nga 22 metros (72 ka tiil) ug nagpadayon nga aktibo hangtod karon, nga naggamit og solar energy. Ang parola gideklarar nga Usa ka Nasudnong Makasaysayang Landmarks niadtong 2004 sa National Historical Commission of the Philippines (kaniadto gitawag nga National Historical Institute).^[3]

San Fernando Rey Parish Church

Ang tigdesinyo sa simbahan sa Liloan giisip sa uban nga usa ka bisyonaryo. Bisan pa nga ang Liloan adunay kapin lang sa 5,000 ka molupyo, sa dihang gitukod ang simbahan niadtong 1847, kini nga lokal nga simbahan mas dako pa kaysa sa simbahan sa Mandaue, ang ikaduhang pinakadakong siyudad sa Cebu.

Pier 88

Ang Pier 88 usa ka hinungdanong maritime terminal nga nahimutang sa baybayong lungsod sa Liloan, sa lalawigan sa Cebu, Pilipinas. Ingon nga usa ka ganghaan nga nagdugtong sa mga isla sa Central Visayas nga rehiyon — Camotes, Lapu-Lapu City, ug Cebu City — kini adunay dakong papel sa pagpadali sa transportasyon, komersiyo, ug turismo. Ang Pier opisyal nga giinaugurar ug giablihan sa publiko niadtong Mayo 27, 2023, ni Bongbong Marcos^[4]. Usa ka 3D scan sa dapit gihimo sa pribadong kompanya nga Data Ops Philippines niadtong Mayo 28, 2023.^[5]

Turismo

Titay's
Parola sa Liloan
Taytayan sa Catarman
Bahiya sa Silot
Takot (coral reef ridge)
Liloan Foodstreet

Rosquillos Festival

Gisaulog matag kataposang semana sa Mayo alang sa dungog sa patron saint sa lungsod, si San Fernando III. Kini nagsaulog sa Rosquillos isip hinimoong delicacy sa Liloan ug sa tibuok Cebu. Ang ika-12 nga Rosquillos Festival gipahigayon niadtong Mayo 26, 2019. Ang ika-13 nga edisyon mibalik niadtong Mayo 20–30, 2023, nga nagtupong sa ika-176 nga anibersaryo sa kasadya sa pista sa lungsod.^[6]^[7]^[8]