Ekolohiya

Ang ekolohiya mao ang pagtuon sa kalihokan sa atong planeta.

Ang ekolohiya mao ang sayantipikanhong pagtuon sa distribusyon ug abundansiya sa mga buhing organismo ug giunsa kini pag-apektar sa mga interaksiyon sa mga organismo ug sa ilang natural nga kalikopan. Ang kalikopan sa usa ka organismo naglakip sa pisikal (klima, heyolohiya, ubp.) ug sa uban pang organismo.

Ang pulong oekologie gitibuok sa Alemang bayolohista nga si Ernst Haeckel; ang pulong gikan sa Griyegong mga pulong oikos ("panimalay") ug logos ("pagtuon")–sa ato pa, ang "ekolohiya" nagpasabot "pagtuon sa panimalay sa kinaiyahan."

Natad

Ang ekolohiya sagad nga giila nga sanga sa bayolohiya, ang heneral nga siyensiya nga nagtuon sa mga buhing organismo. Ang mga organismo mahimong matun-an sa lain-laing ang-ang, gikan sa mga protina ug asidong nukleyik (sa bayokemistriya ug bayolohiyang molekyular), ngadto sa mga selula (sa bayolohiyang selyular), ngadto sa mga indibiduwal (sa botaniya, solohiya, ug uban pang susamang disiplina), ug labaw na sa ang-ang sa mga populasyon, komunidad kun kalitingban, ug ekosistema, ngadto sa bayospera isip tibuok; kining maong mga ang-ang ang nag-unang gitun-an mga ekolohiyanhong pangutana.

Ang ekolohiya usa ka multidisiplanaryong siyensiya. Tungod sa pokus niini sa taas nga ang-ang nga organisasyon sa kinabuhi sa kalibotan ug ang interrelasyon sa mga organismo ug sa ilang natural nga kalikopan, ang ekolohiya nagbase sa uban pang sanga sa siyensiya, labi na ang heyolohiya ug heyograpiya, meteyorolohiya, pedolohiya (pagtuon sa yuta kun soil), trigonometriya, kemika, ug pisika. Tungod niini, ang ekolohiya giingong usa ka matibuk-anong siyensiya (holistic science).

Mga disiplina sa ekolohiya

Ang ekolohiya usa ka halapad nga siyensiya nga mabahin ngadto sa daghang medyor ug maynor nga disiplina. Ang mga medyor nga disiplina naglakip ning mosunod:

• Ekolohiyang pisyolohikal (kun 'ekopisyolohika), nga nagtuon sa impluwensiya sa mga may- ug way-kinabuhing kalikopan sa pisyolohiya sa indibiduwal, ug ang pagsagop sa indibiduwal ngadto sa iyang kalikopan;
• Ekolohiyang batasanon, nga nagtuon sa ekolohikanhon ug ebolusyonaryong basehan sa batasan sa mga mananap, ug ang papel sa batasan sa pag--enable sa mananap nga makaadap sa iyang ekolohikal nga niche;
• Ekolohiya sa populasyon (kun autecology), nga nagtuon sa dinamika sa mga populasyon sa usa ka espisyi, ug ang mga interaksiyon sa maong mga populasyon ngadto sa mga kalikopanong paktor;
• Ekolohiyang katilingbanon (kun synecology) nga nagtuon sa interaksiyon sa mga espisyi sa usa ka katilingbang ekolohikanhon;
• Landscape ecology, nga nagtuon sa mga interaksiyon sa mga diskret nga elemento sa usa ka landscape;
• Ekolohiya sa ekosistema, nga nagtuon sa dagayday sa enerhiya ug matter agi sa mga ekosistema; ug
• Ekolohiyang global, nga nagtan-aw sa mga pangutanang ekolohikal sa global nga ang-ang, sagad nangutana sa makroekolohiyanhong mga sukna.

Ang ekolohiya mahimo usab nga bahinon sumala sa target nga mga pundok:

• Ekolohiya sa mga mananap, ekolohiya sa mga tanom, ekolohiya sa mga sapat;

Ang ekolohiya mahimo usab nga bahinon gikan sa perspektibo sa mga gitun-awang mga bayom:

• Ekolohiyang arktik, ekolohiyang polar, ekolohiyang tropikal, ekolohiya sa disyerto

Mga sumpay sa gawas

• Dictionary of the History of Ideas: Archived 2006-09-09 at the Wayback Machine Environment
• Environmental Portal Archived 2005-11-19 at the Wayback Machine Green Media
• Ecology Database Archived 2005-05-27 at the Wayback Machine
• The Virtual Library of Ecology and Biodiversity Archived 2005-06-07 at the Wayback Machine

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.