Hernán Cortés

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensiklopedya
Hernán Cortés

Si Hernán Cortés (1458 - Disyembre 2, 1547) nga gitawag usab og Hernando Cortes, usa ka conquistador alang sa Espanya, kinsa misakop sa karon tungang Mehiko. Ang iyang mga kada-ogan maoy naka-abli sa 300 ka tuig nga pagdumala sa mga Katsila didto sa Mehiko ug sa Tungang Amerika.

Sayong kinabuhi[usba | usba ang wikitext]

Si Cortes natawo sa usa ka maharlikang banay sa Medellin sa probinsya sa Extremadura, Espanya. Mibalhin siya sa Santo Dominggo sa Kasadpang Indies niadtong 1504.

Miserbisyo si Cortes alang kang Gobernador Diego Velazquez sa usa ka ekspedisyon sa Cuba nga nagsugod niadtong 1511. Niadtong 1518, gipili siya ni Velazquez aron manguna sa ekspedisyon alang sa Peninsulang Yucatan sa Mehiko, nga maoy sentro sa sibilisasyong Maya kaniadto. Apan sa wala pa milayag si Cortes, wala ipapadayon ni Velazquez ang ekspidisyon, tungod sa kahadlok sa dakong gasto sa biyahe, ug usab sa iyang pagduda sa ambisyon ni Cortes. Misupak si Cortes, ug mipadayon sa paglayag niadtong 1519, buan ang kapin 500 ka tawo ug 11 ka barko.

Pag-abot sa Mehiko[usba | usba ang wikitext]

Naabtan ug duha ka tuig ang pagsakop ni Cortes sa Mehiko. Sa iyang pag-abot, iya unang gihigala ang mga mga lumad, uban sa tabang sa mga tighubad. Usa niining mga tighubad mao si Malintzin (gitawag usab og Malinche sa mga nitibo, ug Marina sa mga Katsila), kinsa gihatag sa mga Indiyano sa Tabasco isip usa ka gasa sa kalinaw. Nahimo siyang tigtambag ni Cortes, ug sila adunay usa ka anak lalaki.

Gikan sa Yucatan, milayag si Cortes ngadto sa Golpo sa Mehiko. Didto iyang gitukod ang unang settlement, ang La Villa Rica de Vera Cruz (karon Veracruz, Mehiko). Mitudlo siya og usa ka konseho sa lungsod, kinsa mihatag kaniya sa titulong kapitan-heneral. Gihatagan usab siyag gahom ubos sa balaod nga Espanyol aron sakopon ang Mehiko.

Niadtong Agosto 1519, mimartsa si Cortes sa Tenochtitlan (karon Dakbayan sa Mehiko), ang kapital sa Imperyong Aztec. Mihimog alyansa kaniadto ang Tenochtitlan uban sa mga kasikbit nga dakbayan sa Texcoco ug Tlacopan, ug mitukod ug usa ka imperyo. Ilang gidaog-daog ang ubang mga baryong indiyano pinaagi sa pagkolekta ug buhis, ug mga tawo aron isakripisyo ngadot sa ilang mga diyos. Daghang nitibo ang wala maka-uyon sa mga Aztec, ug miboluntaryo sa pagtabang kang Cortes aron iya kining pildihon. Ang uban mikuyog kang Cortes human sila mapildi niya.

Kadaugan batok sa mga Aztec[usba | usba ang wikitext]

Sa pagka-una, wala makigkita si Montezuma II, ang emperador sa mga Aztec, ubn kang Cortes. Apan niadtong Nobyembre sa 1519, misugot si Montezuma nga mosulod ang mga Katsila sa Tenochtitlan. Gi-hostage dayon ni Cortes si Montezuma, ug midumala sa imperyo uban kaniya.

Unom ka buwan human niadto, mibiya si Cortes sa Tenochtitlan aron sugaton ug gubat ang usa ka ekspedisyong Katsila ni Panfilo de Nervaez, kinsa gipadala ni Velazquez aron dakpon si Cortes. Nadakpan hinuon ni Cortes si Nervaez, ug giawhag ang mga sakop niini sa pagdapig kaniya.

Sa pagbiya ni Cortes sa Tenochtitlan, mi-alsa ang mga lumolupyo niini. Mibalik si Cortes, ug adunay nahitabong sangka, diin namatay si Montezuma. Mibiya sa lungsod ang mga Katsila.

Niadtong Disyembre 1520, nagsugod og pundok si Cortes og usa ka kasundaluhan aron atakehon ang Tenochtitlan, ubos sa bag-o niining lider nga si Cuauhtemoc. Napildi ang dakbayan niadtong Agosto 13, 1521. Nadakpan si Cuauhtemoc, ug gi-torture siya ni Cortes aron itug-an kon asa gitagu-an ang mga bahanding Aztec. Nagmahagi si Cuauhtemoc, busa gibitay siya.

Human sa pagsakop[usba | usba ang wikitext]

Si Haring Carlos I sa Espanya, kinsa nahimong Balaang Romanhong Emperador Carlos V niadtong 1519, mitudlo kang Cortes isip gobernador ug kapitan heneral sa bag-ong nasakp nga teritoryo. Nadawat ni Cortes ang titulong Marques del Valle de Oaxaca niadtong 1528. Iyang gipatukod ang mas daghan pang mga dakbayan ug lungsod, ug mitudlo og mga tawo aron palapdan pa ang gahom sa Espanya didto sa tanang Mehiko, nga panganla'g Bag-ong Espanya.

Mibalik si Cortes sa Espanya niadtong 1540. Ang iyang kataposang sangka mao ang pag-atake sa mga KAtsila didto sa Algiers niadtong 1541. Namatay siya niadtong Disyembre 2, 1547.