Pilipinas


Bandera	Sagisag

Motto: Maki-Dios, Maki-Tawo, Makikinaiyahan, ug Makinasod (Faithful to God, Humane, Nature caring, and Patriotic)

Nasodnong Awit: Lupang Hinirang (Yutang Hinigugma)

Kapital

Manila
14°35′ N 121°0′ E

Kinadak-ang dakbayan

Dakbayan sa Quezon

Opisyal nga (mga) pinulongan

Pinilipino, Iningles

Mga pinulongang rehiyonal:
Sinugboanon, Inilokano, Hiniligaynon, Binikol, Winaray, Kapampangan, Pangasinense, Kinaray-a, Maranao, Maguindanao, Tinausug

Gobyerno

Republika

Pangulo
Puli Pangulo

Rodrigo Duterte
Leni Robredo

Independensiya

- nadeklara sa Espanya
Hunyo 12, 1898 (opisyal)

- giila sa Estados Unidos
Hulyo 4, 1946

Arya

- Katibuk-an 300,000 km² (ika-71)

Populasyon

- Hulyo 2005 87,857,473 (ika-12)

- Sensus sa 2000 76,498,735

- Densidad 276/km² (ika-27)

GDP (PPP) Banabana sa 2005

- Katibuk-an $409,445 milyon (ika-25)

- Per capita $4,770 (ika-107)

Kwarta Peso (PHP)

Sona sa oras UTC +8 (UTC+8)

- Summer (DST) (UTCk)

Internet TLD

.ph

Kodigong pangtawag +63

¹ Ubos sa Batakan-Balaod sa 1987, ang Pinilipino o Tinagalog ang mao'y nasodnong pinulongan, samtang ang Tinagalog ug Iningles ang mga opisyal nga pinulongan.

Ang mga rehiyonal nga mga pinulongan mao ang auksilar nga opisyal nga mga pinulongan sa ilang kaugalingong mga dapit.

Ang Kinatsila ug Arabiko walay opisyal nga status pero gigamit sa "boluntaryo ug opsyonal nga basis."

Ang Republika sa Pilipinas (Tinagalog: Republika ng Pilipinas; Iningles: Republic of the Philippines o the Philippines; Kinatsila/Inespanyol: República de Filipinas) o Pilipinas, nailhan usab isip "Perlas sa Sidlakang Kadagatan", mao'y usa ka gawasnong, soberanhong nasod sa habagatang-sidlakang Asya. Naa siya sa 1,210 km (750 mi) gikan sa dakong Asya ug may 7,107 ka isla nga nagporma sa usa ka parte sa Kapupud-ang Malayo. Ang Kapupud-an sa Pilipinas, nakit-an sa mga Portuges ug mga Espanyol nga kuyog ni Kapitan Hernando de Magallanes niadtong 16 sa Marso, 1521. Pagka 27 sa Abril, 1565, ang mga mamumuntog sa liderato ni Miguel Lopez de Legaspi nahiabot sa Sugbo, gikan sa Nueva Espanya, (Mexico). Pagkahuman sa pagmugna og gobyernong espanyol sa Manila adtong tuig 1571, ang kapupud-an gihimo nga kolonya sulod sa kapin og 300 ka tuig, sugod sa (1521 hangtod sa 1898).

Dagway sa Yutang Pilipinas
Mount Pinatubo
Chocolate Hills in Bohol
El Nido in Palawan
Taal Volcano, the smallest active volcano in the world
Sierra Madre mountain range
Luzon tropical pine forests

Pagkahuman sa gubat alang sa kalingkawasan sa Mehiko, ang kagamhanan sa Espanya mao nay mikontrolar sa Pilipinas ug gihimo ning Probinsya sa Espanya (1821 - 1898) sulod sa 77 anyos hangtod sa 1898.

Pagka 1898, naggubat ang Espanya ug ang Estados Unidos sa Amerika. Pagkahuman sa maong gubat, ang Estados Unidos sa Amerika mao nay mikontrolar sa kapupud-an hangtod sa 1945. Sa ika-2ng Gubat sa Kalibotan, ang Hapon miabot ug maoy nanghawod sa Kapupud-an pag 1942 taman 1945. Dihang gibombardiyo sa mga sundalong Pilipinhon ug Amerikanhon ang mga kampo sa mga Hapon, nahalingkawas ang Kapupud-an.

Pagka 1946, ang Pilipinas gitagaan og "de facto", nga permanente nga Kagawasan sa 4 sa Hulyo, 1946 sa Estados Unidos sa Amerika.

Kining mga tuiga ubos sa pangagamhanan sa mga taga gawas nakaimpluwensiya pag-ayo sa kultura ug katilingban sa Pilipinas. Nailhan ang nasod sa iyang pagka Katoliko ug sa labihang pagkaimpluwensiya niini sa Kasadpanon. Usa kini sa duha ka nasod nga katoliko sa Asya: Pilipinas ug Sidlakang Timor.

Human dayon sa Ika-2ng Gubat sa Kalibotan, ang Pilipinas mao ang kinalamboang nasod sa Asya, apan sukad niadto, hinay ang kalamboan gumikan sa kagamay sa pagtubo sa ekonomiya, pangawkaw sa gobyerno sa panudlanan (pangurakot), ug neyo-kolonyal nga mga impluwensiya. Sa pagkakaron, modereyt ang pagtubo sa ekonomiya — tinabangan sa kadaghan sa mga Pilipino nga nanrabaho sa gawas ug sa 'information technology.

Gobyerno

Ang Pilipinas usa ka Republikanhon ug Demokratiko nga nasod. Ang systema sa pangobyerno niini giindig sa sistema sa Estados Unidos. May tulo ka dagkong sanga ang gobyerno sa Pilipinas: ang Ehikutiba (Executive), ang Lehislatiba (Legislative), ug ang Judisyal (Judiciary). Ang Ehikutiba girepresentaran sa Presidente sa Pilipinas, ang Lehislatiba sa Kongreso (Congress), ug ang Judisyal sa Kinatas-ang Hukmanan (Supreme Court).

Ilalom sa Presidente mao ang mga nagakalain-laing ahensya ug departamento sa gobyerno sama sa Armed Forces of the Philippines (AFP), Bureau of Internal Revenue (BIR), Department of Interior and Local Government (DILG), Department of Justice (DOJ) ug uban pa. Ang Ehikutiba ang naay responsibilid nga mupatoman sa mga balaod nga gi pasa sa Kongreso ug tanang programa sa gobyerno.

Ang Kongreso mao ang sanga sa gobyerno nga responsable nga mopasa og nagakalain-laing balaodnon. Kini natunga sa duha ka lawas: ang Senado (Senate) ug ang Balay sa mga Representante (House of Representatives).

Ang Kinatas-ang Hukmanan (Supreme Court) mao ang ikatulo nga sanga sa gobyerno nga ang responsibilidad mao ang pag-hubad sa balaod partikular ang Konstitutusyon sa nasod.

Lugar ug Mga Rehiyon

Mga rehiyon

Location	Region (regional designation)	PSGC^[1]	Island group	Regional center	Component local government units	Area^[A]	Population (2015)^[2]	Density
	National Capital Region (NCR)	13	Luzon	Manila	17 Caloocan Las Piñas Makati Malabon Mandaluyong Manila Marikina Muntinlupa Navotas Parañaque Pasay Pasig Pateros Quezon City San Juan Taguig Valenzuela	611.39 km² (236.06 sq mi)	12,877,253 (&0000000000000012.75000012.75%)	21,000/km² (54,000/sq mi)
	Ilocos Region (Region I)	01	Luzon	San Fernando (La Union)	5 Dagupan^[3] Ilocos Norte Ilocos Sur La Union Pangasinan	13,012.60 km² (5,024.19 sq mi)	5,026,128 (&0000000000000004.9800004.98%)	390/km² (1,000/sq mi)
	Cordillera Administrative Region (CAR)	14	Luzon	Baguio	7 Abra Apayao Baguio^[4] Benguet Ifugao Kalinga Mountain Province	19,422.03 km² (7,498.89 sq mi)	1,722,006 (&0000000000000001.7100001.71%)	89/km² (230/sq mi)
	Cagayan Valley (Region II)	02	Luzon	Tuguegarao	6 Batanes Cagayan Isabela Nueva Vizcaya Quirino Santiago^[3]	28,228.83 km² (10,899.21 sq mi)	3,451,410 (&0000000000000003.4200003.42%)	120/km² (310/sq mi)
	Central Luzon (Region III)	03	Luzon	San Fernando (Pampanga)	9 Angeles^[4] Aurora Bataan Bulacan Nueva Ecija Olongapo^[4] Pampanga Tarlac Zambales	22,014.63 km² (8,499.90 sq mi)	11,218,177 (&0000000000000011.11000011.11%)	510/km² (1,300/sq mi)
	Southern Tagalog (CALABARZON)	04	Luzon	Calamba	6 Batangas Cavite Laguna Lucena^[4] Quezon Rizal	16,873.31 km² (6,514.82 sq mi)	14,414,774 (&0000000000000014.27000014.27%)	850/km² (2,200/sq mi)
	Southwestern Tagalog (MIMAROPA)	17	Luzon	Calapan	6 Marinduque Occidental Mindoro Oriental Mindoro Palawan Puerto Princesa^[4] Romblon	29,620.90 km² (11,436.69 sq mi)	2,963,360 (&0000000000000002.9300002.93%)	100/km² (260/sq mi)
	Bicol Region (Region V)	05	Luzon	Legazpi	7 Albay Camarines Norte Camarines Sur Catanduanes Masbate Naga^[3] Sorsogon	18,155.82 km² (7,010.00 sq mi)	5,796,989 (&0000000000000005.7400005.74%)	320/km² (830/sq mi)
	Western Visayas (Region VI)	06	Visayas	Iloilo City	6 Aklan Antique Capiz Guimaras Iloilo Iloilo City^[4]	12,828.97 km² (4,953.29 sq mi)	4,477,247 (&0000000000000004.4300004.43%)	350/km² (910/sq mi)
	Central Visayas (Region VII)	07	Visayas	Cebu City	6 Bohol Cebu Cebu City^[4] Lapu-Lapu^[4] Mandaue^[4] Siquijor	10,102.16 km² (3,900.47 sq mi)	6,041,903 (&0000000000000005.9800005.98%)	600/km² (1,600/sq mi)
	Eastern Visayas (Region VIII)	08	Visayas	Tacloban	8 Biliran Eastern Samar Leyte Northern Samar Ormoc^[3] Samar Southern Leyte Tacloban^[4]	23,251.10 km² (8,977.30 sq mi)	4,440,150 (&0000000000000004.4000004.40%)	190/km² (490/sq mi)
	Zamboanga Peninsula (Region IX)	09	Mindanao	Pagadian	5 Isabela City^[5] Zamboanga City^[4] Zamboanga del Norte Zamboanga del Sur Zamboanga Sibugay	17,056.73 km² (6,585.64 sq mi)	3,629,783 (&0000000000000003.5900003.59%)	210/km² (540/sq mi)
	Northern Mindanao (Region X)	10	Mindanao	Cagayan de Oro	7 Bukidnon Cagayan de Oro^[4] Camiguin Iligan^[4] Lanao del Norte Misamis Occidental Misamis Oriental	20,496.02 km² (7,913.56 sq mi)	4,689,302 (&0000000000000004.6400004.64%)	230/km² (600/sq mi)
	Davao Region (Region XI)	11	Mindanao	Davao City	6 Compostela Valley Davao City^[4] Davao del Norte Davao del Sur Davao Oriental Davao Occidental	20,357.42 km² (7,860.04 sq mi)	4,893,318 (&0000000000000004.8500004.85%)	240/km² (620/sq mi)
	SOCCSKSARGEN (Region XII)	12	Mindanao	Koronadal	6 Cotabato Cotabato City^[3] General Santos^[4] Sarangani South Cotabato Sultan Kudarat	22,513.30 km² (8,692.43 sq mi)	4,545,276 (&0000000000000004.5000004.5%)	200/km² (520/sq mi)
	Caraga Region (Region XIII)	16	Mindanao	Butuan	6 Agusan del Norte Agusan del Sur Butuan^[4] Dinagat Islands Surigao del Norte Surigao del Sur	21,478.35 km² (8,292.84 sq mi)	2,596,709 (&0000000000000002.5700002.57%)	120/km² (310/sq mi)
	Bangsamoro (BARMM)	15	Mindanao	Cotabato City	5 Basilan (excluding Isabela City) Lanao del Sur Maguindanao Sulu Tawi-Tawi	12,535.79 km² (4,840.10 sq mi)	3,781,387 (&0000000000000003.7400003.74%)	300/km² (780/sq mi)
Plantilya:Ordered list

Mga bag-ong dakbayan

Meycauayan, Bulacan, Bulacan
Navotas
San Juan
Baybay, Leyte
Bogo, Cebu
Catbalogan, Samar
Tandag, Surigao del Sur
Lamitan, Basilan
Borongan, Eastern Samar
Tayabas, Quezon
Tabuk, Kalinga
Bayugan, Agusan del Sur
Batac, Ilocos Norte
Mati, Davao Oriental
Guihulngan, Negros Oriental
Cabadbaran, Agusan del Norte
El Salvador, Misamis Oriental
Carcar, Cebu
Dumaguete City, Negros Oriental
Bayawan City, Negros Oriental

Heyograpiya

Ang Pilipinas may 7,107 ka isla. Kadagkoan ang Luzon ug Mindanao. Taliwala sa ila ang Kapupud-ang Kabisay-an, Mindoro, Palawan, Marinduque, Romblon, ug uban pa. Ang isla sa Luzon may tulo ka bukiranan: ang Kordilyera, ang Sierra Madre, ug ang Karabalyo. Ang Kordilyera ug ang Karabalyo didto sa Amihanang Luzon, ug ang Sierra Madre nag-agi gikan sa amihanan sa probinsya sa Cagayan hangtud sa tunga-tungang Probinsya Quezon. Didto sa Mindanao ang katas-ang bukid sa tibuok Pilipinas, ang Bukid Apo, sa Dakbayan sa Davao.

Ekonomiya

Sa Forbes Magazine, pang-84 ang Pilipinas sa talang Best Countries for Business tuig 2009.^[6]

Mga opisyal nga pinulongan

Tinagalog (isip Filipino) ang pugsanong gihimong nasodnong pinulongan. Duha ang pugsanong gihimong opisyal nga pinulongan: Iningles ug Tinagalog (ug sa una, Kinatsila). Adunay kapin sa 170 ka pinulongang lumad sa tibuok kapupud-an. Napulog duha niini mga nanag-unang pinulongan sa mga rehiyon: Sinugboanon, Iniloko, Hiligaynon, Bikol, Winaray, Kinapampangan, Panggasinan, Kinaray-a, Maguindanao, Maranao, Tinausug ug Tsinabakano.

Kultura

Ang kultura sa Pilipinas naimpluwensiya sa daghang nasod gikan sa Europa (Espanya), Latino America (Mehiko), Estados Unidos sa Amerika, Tsina, Islam, Hinduismo, etc.

Ang kustombre ug tradisyonales sa Pilipinas naimpluwensiyahan sa mga Espanyol.

Relihiyon

Mga Katoliko ang kadaghanan sa Pilipinas (83 porsento); Protestante (9 porsento); Islam (5 porsento); Budismo ug Hinduismo (3 porsento). Dunay mga 560 Ortodokso.^[7]

Literatura

Mga reperensya

↑ "Philippine Standard Geographic Codes as of 31 December 2015". PSGC Interactive. Philippine Statistics Authority. Retrieved 15 March 2016.
↑ "Highlights of the Philippine Population 2015 Census of Population". 2015 Census of Population. Philippine Statistics Authority. 19 May 2016. Retrieved 20 May 2016.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 An independent component city, not under the jurisdiction of any provincial government.
↑ ^4.00 ^4.01 ^4.02 ^4.03 ^4.04 ^4.05 ^4.06 ^4.07 ^4.08 ^4.09 ^4.10 ^4.11 ^4.12 ^4.13 ^4.14 ^4.15 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named huc
↑ A component city, part of the province of Basilan, but whose regional services are provided by the offices of Region IX.
↑ http://www.forbes.com/lists/2009/6/bizcountries09-best-countries-for-business_Philippines_CHI112.html
↑ http://www.cs.ust.hk/faculty/dimitris/metro/Phil_history.html

Tan-awa Usab

Talaan sa mga kasadyaan sa Pilipinas

Dugang Impormasyon

Mga panid nga opisyal sa gobyerno

www.gov.ph - Ganghaan sa Kagamhanan sa Pilipinas
www.op.gov.ph - Buhatan sa Presidente
www.senate.gov.ph - Senado
www.congress.gov.ph - Kongreso
www.supremecourt.gov.ph - Korte Suprema
www.comelec.gov.ph - Komisyon sa mga Pinili-ay (COMELEC)
www.dfa.gov.ph - Departamento sa Kalihokang Panglangyaw
www.wowphilippines.com.ph - Departamento sa Turismo
www.afp.mil.ph - Armadong Kusog sa Pilipinas

Mga panid sa sumat

Uban pang panid

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Kinìng maong artikulo adunay kabahin sa Pilipinas mao usa ka Saha. Makatábang ka sa Wikipedya pinaági sa pag-uswág ug pag-punô niini.

[PSGC-1] "Philippine Standard Geographic Codes as of 31 December 2015". PSGC Interactive. Philippine Statistics Authority. Retrieved 15 March 2016.

[NSO15-2] "Highlights of the Philippine Population 2015 Census of Population". 2015 Census of Population. Philippine Statistics Authority. 19 May 2016. Retrieved 20 May 2016.

[icc-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 An independent component city, not under the jurisdiction of any provincial government.

[huc-4] 4.00 ^4.01 ^4.02 ^4.03 ^4.04 ^4.05 ^4.06 ^4.07 ^4.08 ^4.09 ^4.10 ^4.11 ^4.12 ^4.13 ^4.14 ^4.15 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named huc

[cc-5] A component city, part of the province of Basilan, but whose regional services are provided by the offices of Region IX.

[6] ttp://www.forbes.com/lists/2009/6/bizcountries09-best-countries-for-business_Philippines_CHI112.html

[7] ttp://www.cs.ust.hk/faculty/dimitris/metro/Phil_history.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]